Gwaith ymgysylltu: Diweddariad ar y sector ysgolion arbennig a gynhelir ac unedau cyfeirio disgyblion (UCD) – hydref 2020
Mae’r adroddiad hwn yn crynhoi’r canfyddiadau o alwadau ymgysylltu a wnaed i 20 o ysgolion arbennig a gynhelir ac 19 o UCDau rhwng diwedd mis Medi a diwedd mis Hydref 2020. Mae’r adroddiad hwn wedi’i seilio ar y wybodaeth a drafodwyd yn ystod cyfarfodydd o bell gyda phenaethiaid ac uwch arweinwyr, yn ogystal â chanfyddiadau o arolygon rhanddeiliaid. Y prif ffocws ar gyfer pob trafodaeth oedd lles disgyblion, staff ac uwch arweinwyr, a naill ai sut roedd ysgolion yn hyrwyddo dysgu neu’n darparu cymorth ar gyfer eu dysgwyr sy’n agored i niwed. Yng nghyd-destun ysgolion arbennig ac UCDau, ystyrir bod yr holl ddysgwyr yn agored i niwed. Fodd bynnag, rydym wedi cadw’r defnydd o’r term hwn er cysondeb ac i hwyluso cyfeirio at ein canfyddiadau mewn sectorau eraill. Mae cyfrannau’n ymwneud â’r sampl o ysgolion ac UCDau yr ydym wedi cysylltu â nhw.
Mae’r adroddiad hwn wedi’i lywio gan dystiolaeth o’r ffynonellau canlynol:
- Cyfarfodydd o bell gyda phenaethiaid a/neu uwch arweinwyr sy’n gyfrifol am feysydd penodol
- Canfyddiadau o arolygon ar gyfer disgyblion, rhieni, llywodraethwyr, arweinwyr ysgol ac UCDau, athrawon a staff cymorth
Canfyddiadau allweddol
Hyrwyddo lles dysgwyr, staff ac arweinwyr
Dywed arweinwyr eu bod wedi parhau i ganolbwyntio’n bennaf ar gefnogi lles dysgwyr a’u hagweddau at ddysgu er mis Medi. Maent yn disgrifio’r modd y mae staff wedi gweithio’n greadigol i wella’r amgylchedd dysgu a darparu profiadau meithringar. Maent yn cynllunio gweithgareddau sy’n galluogi disgyblion i drafod eu gorbryderon a’u teimladau mewn amgylchedd diogel a chefnogol.
Dywed y rhan fwyaf o arweinwyr ysgolion arbennig fod presenoldeb disgyblion wedi gwella trwy gydol y tymor, ac ychydig iawn o ddisgyblion yn unig sy’n cael eu gwarchod gartref o ganlyniad i risgiau meddygol sylweddol. Mewn llawer o UCDau, dywed arweinwyr fod cyfraddau presenoldeb yn uchel ar ddechrau’r tymor, ond eu bod wedi gostwng ers hynny. Yn y rhan fwyaf o leoliadau, dywed arweinwyr fod disgyblion wedi ymateb yn dda i addasiadau i leihau risg haint, fel newidiadau i symud o gwmpas yr adeilad, glynu at swigod cymdeithasol, a bod staff yn gwisgo cyfarpar diogelu personol (PPE).
Mae bron pob arweinydd ar draws y ddau sector yn cadarnhau y bu cynnal lles staff yn flaenoriaeth allweddol ers dechrau’r cyfnod cau ysgolion. Mae mwyafrif yr arweinwyr yn cyfeirio at yr her o ran rheoli patrymau parhaus o absenoldeb staff.
Mae bron pob arweinydd ysgol arbennig ac UCD yn sôn am yr heriau sylweddol sydd wedi’u hwynebu er mis Medi. Mae llawer o arweinwyr yn mynegi pryderon sylweddol am gynaliadwyedd y ddarpariaeth a chapasiti’r ysgol a’r grŵp staff ehangach i barhau i weithio yn y modd hwn am gyfnod amhenodol.
Hyrwyddo dysgu
Mae llawer o arweinwyr yn cadarnhau’r heriau roeddent yn eu hwynebu pan gaewyd ysgolion ac UCDau i ddatblygu model dysgu o bell neu ddysgu cyfunol a oedd yn diwallu galluoedd ac anghenion amrywiol iawn yr holl ddisgyblion yn yr ysgol. Cyfeiriodd llawer ohonynt at yr anawsterau roedd rhieni a gofalwyr yn eu hwynebu yn cefnogi dysgu eu plant gartref, naill ai oherwydd cymhlethdod anghenion eu plant, diffyg medrau i gefnogi dysgu, gan gynnwys medrau digidol, neu fynediad cyfyngedig at offer technoleg gwybodaeth a chyfathrebu (TGCh). Yn gyffredinol, mae lleoliadau wedi mabwysiadu cyfuniad o blatfformau TGCh wedi’u cyfuno â phecynnau ffisegol o adnoddau dysgu a oedd yn adlewyrchu orau allu’r disgyblion a’u teuluoedd i ymgysylltu â nhw.
Er mis Medi, mae llawer o arweinwyr wedi canolbwyntio ar asesu lefelau cyflawniad presennol disgyblion, gyda ffocws penodol ar lythrennedd, rhifedd, ymddygiad, rhyngweithio cymdeithasol, ac annibyniaeth. Mewn llawer o leoliadau, mae staff yn defnyddio dull graddol o asesu ac ailgyflwyno dulliau dysgu a oedd wedi’u sefydlu yn y gorffennol i leihau gorbryderon disgyblion.
Mae’r rhan fwyaf o arweinwyr ar draws y ddau sector yn disgrifio’r modd y mae staff yn defnyddio’r wybodaeth hon i addasu rhaglenni dysgu unigol disgyblion i ganiatáu ar gyfer ymyriadau a chymorth ychwanegol ar gyfer disgyblion. Er enghraifft, mae arweinwyr yn y rhan fwyaf o UCDau yn cadarnhau bod canlyniadau asesiadau gwaeodlin yn dangos bod lefelau llythrennedd a rhifedd y rhan fwyaf o ddisgyblion wedi gostwng. Mewn llawer o ysgolion arbennig, dywed arweinwyr fod lefelau medrau annibyniaeth disgyblion wedi llithro’n ôl, yn enwedig o ran eu medrau gofal personol.
Mewn llawer o ysgolion arbennig ac UCDau, dywed arweinwyr fod ystyriaethau iechyd a diogelwch yn gysylltiedig â COVID-19 wedi cyfyngu ar fynediad at agweddau pwysig ar gwricwlwm y lleoliad. Er enghraifft, mae ysgolion arbennig wedi cwtogi ar y cyfleoedd i ddisgyblion ymarfer medrau annibyniaeth yn y gymuned, a dywed UCDau fod llai o gyfle i fanteisio ar leoliadau gwaith a chyfleoedd hyfforddiant galwedigaethol gyda darparwyr allanol.
Mae staff mewn ysgolion arbennig ac UCDau wedi ymgymryd â dysgu proffesiynol perthnasol er mis Mawrth, sydd wedi eu paratoi ar gyfer disgyblion yn dychwelyd i’r ysgol. Dywed arweinwyr fod cyfleoedd dysgu proffesiynol cynlluniedig yn cynnwys ffocws cryf ar gefnogi staff a disgyblion i ymgysylltu â dulliau dysgu cyfunol. Mewn llawer o ysgolion arbennig ac UCDau, mae staff yn parhau i addasu adnoddau ac yn datblygu dulliau dysgu cyfunol yn seiliedig ar eu gwerthusiad o’r hyn a weithiodd yn dda yn ystod cyfnod cychwynnol cau ysgolion. Fodd bynnag, mewn ychydig o achosion, mae’n ddyddiau cynnar iawn o ran defnyddio platfformau ar-lein.
Cefnogi disgyblion sy’n agored i niwed
Yn gyffredinol, ar draws lleoliadau, mae adolygiadau ac asesiadau statudol wedi parhau er mis Mawrth 2020. Mae hyn oherwydd bod staff ac arbenigwyr addysg ar draws y rhan fwyaf o asiantaethau allanol wedi cynnal cyfathrebu trwy blatfformau digidol. Dywed llawer o arweinwyr fod mwy o bobl broffesiynol yn mynychu cyfarfodydd cynllunio ac adolygu nag erioed o’r blaen.
Dywed arweinwyr fod rhieni’n fodlon â’r adolygiadau rhithwir hyn ac yn ymgysylltu’n dda â nhw, yn y mwyafrif o achosion. Fodd bynnag, mewn lleiafrif o achosion, mae arweinwyr yn nodi nad yw rhieni wedi cymryd rhan mewn cyfarfodydd ar-lein neu nad ydynt yn hoffi peidio â gallu gweld y staff sy’n gweithio gyda’u plant wyneb yn wyneb.
Mewn lleiafrif o achosion, dywed arweinwyr ysgolion arbennig eu bod wedi cael anawsterau yn darparu ystod lawn yr ymyriadau ar gyfer disgyblion, fel yr amlinellir yn eu datganiad o anghenion addysgol arbennig. Mae hyn yn arbennig o wir am ddisgyblion ag anawsterau dysgu dwys a lluosog nad ydynt bob amser wedi gallu manteisio ar ddarpariaeth a gyflwynir o bell. Yn ychwanegol, oherwydd cyfyngiadau cadw pellter cymdeithasol, ni ellir cynnig ymyriadau therapiwtig fel hydrotherapi a therapi adlam mewn llawer o leoliadau.
Mae staff arbenigol o lawer o asiantaethau allanol bellach wedi ailddechrau cynnal apwyntiadau ac ymyriadau therapiwtig wyneb yn wyneb mewn ysgolion arbennig ac UCDau. Mae’r datblygiad cadarnhaol hwn yn helpu cefnogi disgyblion sy’n agored i niwed i ddychwelyd i’w lleoliad, yn enwedig y disgyblion hynny sydd ag anawsterau meddygol ac emosiynol sylweddol.
Fodd bynnag, dywed llawer o arweinwyr fod ychydig o wasanaethau’n parhau i gynnig ymgynghoriadau rhithwir yn unig, a’u bod wedi darparu ymyriadau cyfyngedig i ddisgyblion er mis Mawrth. Mewn ysgolion arbennig, er enghraifft, mae ychydig o arweinwyr yn sôn am anawsterau pan fydd staff o asiantaethau allanol yn gwisgo cyfarpar diogelu personol sy’n anghyfarwydd i ddisgyblion, neu’n ymarfer gwahanol ffyrdd o weithio i gydymffurfio â’u mesurau cadw pellter cymdeithasol eu hunain. Yn yr un modd, mae llawer o arweinwyr UCDau yn mynegi pryderon nad yw seicolegwyr a gwasanaethau cwnsela awdurdodau lleol yn gweld disgyblion wyneb yn wyneb o hyd, fel yr oeddent o’r blaen. Maent yn credu bod hyn yn rhwystro datblygiad disgyblion mewn meysydd allweddol ac yn arafu cynnydd yn unol â thargedau yn eu cynlluniau addysg unigol (CAUau).
Ar draws yr holl leoliadau lle dyrannwyd y cyllid recriwtio, adfer a chodi safonau, mae arweinwyr yn nodi’r amrywiad eang yn y symiau a ddosberthir ar draws gwahanol sectorau ac ysgolion yng Nghymru. Mae llawer ohonynt yn mynegi pryderon am effaith bosibl y swm yr oeddent wedi’i gael dros dro. Mewn mwyafrif o ysgolion arbennig ac UCDau, dywed arweinwyr eu bod yn bwriadu defnyddio’r cyllid i gyfrannu at benodi aelod ychwanegol o staff i gyflwyno pecynnau ymyrraeth teilwredig mewn meysydd fel llythrennedd, rhifedd a lles.