Rhan bwysig o’n dysgu proffesiynol yw dod ynghyd fel tîm o arolygwyr, ond nid yw gwneud hynny bob amser yn hawdd nac yn ymarferol. Gyda chynifer o arolygwyr yn byw ac yn gweithio ar hyd a lled Cymru, rhaid i ni fod yn weddol greadigol gyda’r cyfleoedd i gyfarfod heb wastraffu eiliad.

Dros y blynyddoedd diwethaf, bydd llawer ohonoch yn gwybod ein bod wedi gweithio’n agos gyda Llywodraeth Cymru, awdurdod lleol, consortia rhanbarthol ac ysgolion wrth i bawb baratoi ar gyfer newidiadau helaeth i fyd addysg. Mae’n bwysig bod ein holl arolygwyr yn deall y daith y mae darparwyr yn mynd arni wrth iddynt baratoi ar gyfer y diwygiadau hyn. Rydym wedi bod yn defnyddio’r wythnosau datblygiad proffesiynol hyn at yr union ddiben hwnnw.

Er enghraifft, mae arolygwyr sydd wedi gweithio’n agos gydag ysgolion arloesi i ddatblygu meysydd dysgu a phrofiad y cwricwlwm newydd yn rhoi’r newyddion diweddaraf i ni’n rheolaidd. Maent yn ein hannog ni i siarad am y pethau newydd a chyffrous yr ydym yn dechrau’u gweld yn digwydd mewn ysgolion, fel ein bod ni’n gwybod pa fath o bethau y gallem ddisgwyl eu gweld pan fyddwn wrthi’n arolygu ysgolion ledled Cymru.

Mae cydweithwyr eraill wedi cymryd rhan mewn ffyrdd newydd neu wahanol o weithio, gan gynnwys cynnal rhai ymweliadau ymgysylltu peilot. Maent yn rhannu’u profiadau gyda grwpiau ehangach o arolygwyr ac rydym yn ystyried manteision ac anfanteision unrhyw newidiadau, gyda’n gilydd. Fel y gallech ddychmygu, mae pobl sy’n treulio’u bywyd gwaith yn gwerthuso yn casglu amrywiaeth fawr o syniadau a safbwyntiau. Mae hyn yn annog trafodaeth fywiog, sy’n helpu i lywio penderfyniadau ar sut rydym yn arolygu a sut y gallem weithio yn y dyfodol. Mae uwch arweinwyr yma yn disgwyl ac yn croesawu cyfraniadau gan bob arolygydd at benderfyniadau ac mae hyn yn cynnal ein diddordeb ni oll yn ein gwaith.

Mae dysgu proffesiynol yn mynd y tu hwnt i’r amseroedd pan fyddwn yn cyfarfod fel grŵp cyfan. Trwy gydol y flwyddyn, rydym yn cysgodi arolygiadau mewn sectorau yr ydym yn llai cyfarwydd â nhw ac yn mynd ar ymweliadau â ffocws arbennig, mewn parau. Er enghraifft, ymwelodd grŵp o gydweithwyr cynradd ac uwchradd ag ysgol uwchradd yn Lloegr sy’n ymdrin â’r cwricwlwm mewn modd ddychmygus a blaengar. Roedd yn agoriad llygaid go iawn, gan beri i ni feddwl yn ofalus am sut y gallwn annog ysgolion i feddwl yn wahanol a bod yn ddewrach ynghylch y cwricwlwm. Ar ôl i ni ddychwelwyd, rhannom ein profiadau, ac fe ysbrydolodd hyn eraill i ddarllen ac ymchwilio ymhellach i athroniaeth a llwyddiant yr ysgol. Ond does dim yn gallu llwyr ailadrodd y ddealltwriaeth a gawsom o fod yno, yn cyfarfod â’r athrawon ac yn ymgysylltu â’r disgyblion.

Yn gynt yn y blog, soniais am ddysgu gan bobl eraill o’r tu allan i’r sefydliad. Mae diweddariadau rheolaidd gan amrywiaeth o bartneriaid a rhanddeiliaid, am ystod eang o bynciau, yn rhan reolaidd a hanfodol o’n dysgu proffesiynol. Bu sesiwn ddiweddar, lle cawsom gyfle i ddysgu mwy am Brofiadau Niweidiol yn ystod Plentyndod a’r hyfforddiant sy’n cael ei wneud gydag ysgolion ledled Cymru ar hyn o bryd, yn fodd i’n hatgoffa’n amserol fod angen i ddiwygio addysg wella profiadau a deilliannau pob dysgwr. Os nad yw’r diwygio’n gwneud hynny, pam rydym ni’n bwrw ymlaen ag ef?

Mae pob arolygydd yn cynnal ymholiad proffesiynol â ffocws, yn gysylltiedig â’r newid i’n dulliau ni a’u diddordebau eu hunain. Megis dechrau y mae hyn, ond mae cydweithwyr wedi croesawu a gwerthfawrogi’r cyfle i gymryd rhan yn y math hwn o weithgaredd dysgu proffesiynol. Yn bersonol, rwyf wedi dewis edrych yn fanylach ar y ffordd rydym yn gwerthuso’r ddarpariaeth ar gyfer datblygu cymhwysedd digidol disgyblion mewn ysgolion uwchradd. Rwyf wedi defnyddio’n hadroddiadau arolygu a chyhoeddiadau eraill i gasglu gwaelodlin o’r dystiolaeth sydd wedi’i gasglu a byddaf yn rhoi cynnig ar rai dulliau newydd dros y misoedd nesaf. Ar ôl gwneud fy ymchwil, byddaf yn rhannu fy nghanfyddiadau gyda’m cydweithwyr ac yn dechrau gwneud diwygiadau i’n pecynnau cymorth arolygu.

Mae’r newidiadau i system addysg Cymru yn uchelgeisiol ac mae pob arolygydd yn ymroi i fod yn rhan o lwyddiant hyn. Rydym yn cydnabod bod angen cadw i fyny â newidiadau ac addasu ein ffyrdd o weithio. Rydym yn croesawu’r cyfle i fyfyrio ar ein gwaith ac yn edrych ymlaen at drafod y newidiadau yn y sectorau a arolygwn. Dysgwch ragor am y ffordd rydym yn cynorthwyo â diwygio addysg trwy Twitter neu ein gwefan a rhowch i ni eich barn am hynny.

Iach a hapus

Ym Mehefin 2019, archwiliodd ein hadroddiad ‘Iach a hapus’ yr effaith mae ysgolion yng Nghymru yn ei chael ar iechyd a lles disgyblion. Canfuom fod ddwywaith yn fwy o ysgolion cynradd nag ysgolion uwchradd yn cefnogi disgyblion yn dda iawn.

Mae’r adroddiad yn edrych ar lawer o’r materion a grybwyllwyd ar ddechrau’r blog hwn sy’n effeithio ar iechyd a lles. Fodd bynnag, mae’r adroddiad yn cynnwys neges bwysig iawn na ddylai gael ei cholli ymysg trafodaethau am faterion unigol – mae angen i ysgolion fod â dull ‘ysgol gyfan’ i gefnogi iechyd a lles disgyblion.

Dull ysgol gyfan

Beth mae hyn yn ei olygu? Mae’n golygu bod angen i ysgolion wneud yn siŵr fod popeth yn ymwneud â’r ysgol yn rhoi negeseuon cadarnhaol i ddisgyblion yn gyson.

Gadewch i ni feddwl am yr hyn sy’n digwydd pan nad oes dull ysgol gyfan. Dyma rai enghreifftiau:

• mae gwersi am fwlio yn colli eu gwerth os nad yw disgyblion yn fodlon â’r ffordd mae’r ysgol yn ymdrin â honiadau o fwlio
• nid yw gweithgareddau dysgu am fwyta’n iach yn cael llawer o effaith os nad yw’r bwyd sy’n cael ei weini i ddisgyblion, a’r profiad bwyta, yn hyrwyddo bwyta’n iach
• ni fydd posteri yn hyrwyddo ymarfer corff yn gwneud llawer o wahaniaeth os nad yw’r ysgol yn caniatáu digon o amser i ddisgyblion gadw’n heini.

Yn gryno, profiadau disgyblion yn yr ysgol o ddydd i ddydd sy’n cael yr effaith fwyaf – p’un a yw hynny’n gadarnhaol neu’n negyddol – ar eu hiechyd a lles. 

Nid arolygiad mohono

Byddwn yn cysylltu tua 10 diwrnod cyn i ni ymweld. Ond ni fydd cyfnod hysbysu ffurfiol gan nad arolygiad mohono.

Yn ystod ein hymweliadau, byddwn yn annog, yn rhoi sicrwydd, yn procio ac yn cynnig safbwynt o’r newydd i staff ar eu taith i gyflawni nodau’r cwricwlwm newydd.

Cynllunio’r ymweliad

Cyn i ni gyrraedd, bydd yr arolygydd yn ffonio’r pennaeth i gytuno ar amlinelliad bras ar gyfer y diwrnod. Bydd gweithgareddau’n cynnwys trafodaethau ag uwch arweinwyr, llywodraethwyr, staff a disgyblion, a byddwn yn ymweld â gwersi ac yn siarad â disgyblion am eu gwaith hefyd.

Ni fydd adroddiad ysgrifenedig ar ysgolion unigol – y canlyniad allweddol i ni yw ein bod yn casglu gwybodaeth bwysig am y modd y mae’r Cwricwlwm i Gymru yn cael ei roi ar waith mewn ysgolion ledled Cymru.

Gwneud y gorau o’r ymweliad

Mae’n gyfle gwerthfawr i ysgolion ac AEM gael sgwrs agored, ymddiriedus a phroffesiynol. Bydd modd i ysgolion drafod eu syniadau gyda’n harolygwyr profiadol i rannu eu cynlluniau cynnar a’u datblygiadau cychwynnol.

Gall yr ysgolion esbonio unrhyw rwystrau rhag gwneud cynnydd, ac archwilio dulliau posibl o oresgyn yr heriau hyn gyda ni. Bydd arolygwyr wedi arsylwi ysgolion eraill mewn amgylchiadau tebyg sy’n wynebu heriau tebyg, a byddant yn gallu cyfeirio’r ysgol at arfer ddiddorol mewn mannau eraill.

Mae sgyrsiau proffesiynol rhwng arolygwyr, arweinwyr a staff eraill ysgolion yn nodwedd allweddol o’r ymweliad.

Yn ystod yr ymweliad, mae’n bwysig fod ysgolion yn sôn wrthym am ddatblygiadau penodol sy’n dod yn eu blaen yn dda, ac amlygu arfer sy’n dod i’r amlwg ar draws yr ysgol. Mae ein sgyrsiau gyda’r ysgol ynglŷn â beth fydd cynnwys yr ymweliad yn bwysig, a byddant yn helpu gwneud yn siŵr ein bod i gyd yn cael y budd gorau posibl.

Ond nid ydym yn disgwyl i ysgolion baratoi’n benodol ar gyfer yr ymweliad; er enghraifft, ni fyddwn yn gofyn am gael gweld unrhyw ddogfennau oni bai bod yr ysgol eisiau rhannu’r rhain. Gall ysgolion gael y gorau o ymweliadau ymgysylltu trwy feddwl yn gyffredinol am eu heriau a’u llwyddiannau o ran diwygio’r cwricwlwm.

Yn ychwanegol, byddwn yn rhannu ein cynlluniau ar gyfer arolygiadau o 2021 gydag ysgolion, yn ogystal â gweithgareddau eraill sy’n digwydd yn ystod y flwyddyn bontio, tra bydd arolygiadau’n cael eu hatal yn rhannol. Bydd y rhain yn cynnwys cynadleddau a chyfleoedd hyfforddi lle byddwn yn rhannu arfer effeithiol i gefnogi ysgolion â diwygio’r cwricwlwm.

Ar ôl yr ymweliad

Byddwn yn rhannu’r darlun cenedlaethol gyda Llywodraeth Cymru yn rheolaidd ynglŷn â faint o gynnydd y mae ysgolion yn ei wneud yn eu gwaith o ran y Cwricwlwm i Gymru. Bydd hyn yn helpu’r llywodraeth i fod yn hyblyg os bydd angen cymorth neu adnoddau ychwanegol i helpu ysgolion â’r datblygiadau.

Byddwn yn cyhoeddi adroddiadau diweddaru ac yn archwilio ffyrdd o rannu arfer diddorol fel bod gan bawb ddealltwriaeth gyffredin o gynnydd.

Tan hynny…

Rhwng nawr a 2020, byddwn yn parhau i beilota ein hymweliadau ymgysylltu, gan gynyddu ein sampl a rhoi cynnig arnynt mewn gwahanol fathau o ysgolion, er enghraifft ysgolion pob oed ac ysgolion ffederal.

Mae ysgolion wedi rhoi adborth cadarnhaol iawn i ni yn dilyn yr ymweliadau peilot. Dywedodd Rhian James-Collins, Pennaeth Ysgol Gymraeg Bryn y Môr wrthym:

…fe wnaeth yr ymweliad ein sbarduno ni fel ysgol i werthuso ble rydym ni ar y daith o ran cyflwyno’r Cwricwlwm Newydd i Gymru, a myfyrio ar effaith y blaenoriaethau strategol wrth baratoi ar gyfer newid. Roedd hefyd yn gyfle i rannu’r hyn rydym wedi’i wneud hyd yma.”

Dyma oedd barn John Kendall, Pennaeth Ysgol Gyfun Rhisga:

… roedd yr ymweliad ymgysylltu yn ddefnyddiol iawn, ac roeddem ni’n falch o gael ein dewis i fod yn rhan o’r cynllun peilot. Nid oedd angen unrhyw baratoi gormodol, ond cawsom ni ddigonedd o rybudd i feddwl am yr hyn roeddem ni eisiau ei drafod. Er mai diwrnod yn unig ydoedd, roedd y gweithgareddau y buom ni’n gweithio arnyn nhw gyda’r AEM yn ystod y cyfnod hwnnw yn gynhyrchiol iawn. Ar ôl y teithiau dysgu, bwrw golwg ar lyfrau a chyfarfodydd gyda staff a disgyblion, cawsom ni adborth adeiladol a buddiol iawn. Cafodd y diwrnod ei gynnal mewn ffordd gefnogol a chydweithredol, gan ein gadael ni’n teimlo’n hyderus yn yr hyn rydym ni eisoes yn ei wneud, a gyda syniadau defnyddiol am ffyrdd eraill y gallwn ni helpu symud yr ysgol ymlaen.”

Byddwn yn gweithio’n agos gydag awdurdodau lleol a chonsortia rhanbarthol ar sut gallwn ni rannu’r canfyddiadau bras o’r ymweliadau ymgysylltu â nhw, fel eu bod hefyd yn gallu gweld a deall y cynnydd sy’n cael ei wneud gan ysgolion.

Oes gennych chi gwestiynau o hyd? Darllenwch ein Cwestiynau Cyffredin.

Beth yw ymweliad cyswllt?

Unwaith y flwyddyn, mae ein harolygwyr yn cynnal ymweliad anffurfiol â phob coleg neu ddarparwr hyfforddiant.  Mae gan bob coleg ei arolygydd cyswllt pwrpasol ei hun.  Dyma gyfle i ni feithrin perthynas â’r coleg, casglu tystiolaeth gyfredol am ei waith a chynorthwyo â gwella ansawdd.  Rydym ni’n cynnal ymweliadau tebyg â darparwyr hyfforddiant a darparwyr dysgu oedolion yn y gymuned hefyd.

Mae pob ymweliad yn cymryd dau neu dri diwrnod.  Rydym yn cyfarfod ag uwch arweinwyr a detholiad o staff allweddol eraill, yn dibynnu ar y ffocws penodol.  Hefyd, rydym yn edrych ar ddogfennau allweddol a gallem gyflawni rhai teithiau dysgu neu sgyrsiau â myfyrwyr.

Ar ddiwedd yr ymweliad, rydym yn trafod ar ein canfyddiadau gyda’r arweinwyr, i helpu gyda threfniadau gwelliant parhaus y coleg.

Beth yw’r ffocws?

Mae’r pynciau rydym yn canolbwyntio arnynt yn newid o flwyddyn i flwyddyn.  Ar hyn o bryd, rydym yn archwilio:

• Hunanwerthuso a blaenoriaethau’r dyfodol ar gyfer gwella
• Mesurau perfformiad cyson ôl-16
• Dysgu proffesiynol a’r safonau newydd
• Darpariaeth 14-16
• Mynediad at y safle, ei ddiogelwch a gweithdrefnau mewn argyfwng
• Ymgysylltu â dysgwyr – llais y dysgwr a chwynion gan ddysgwyr

Hefyd, mae cyfle i golegau rannu unrhyw broblemau cyfredol.  Yn yr un modd, rydym ni’n trafod datblygiadau mewn arolygu gydag arweinwyr colegau.

Os bydd coleg wedi cael ei arolygu’n ddiweddar, byddwn yn trafod ei gynnydd yn erbyn unrhyw argymhellion a wnaed yn yr adroddiad arolygu.

Sut mae’r ymweliadau’n cefnogi gwelliant?

Mae arweinwyr coleg yn gwerthfawrogi’r cyfle i siarad ag arolygydd y tu allan i arolygiad ffurfiol.  Gall yr arolygydd cyswllt helpu colegau i fyfyrio ar eu cryfderau a’u meysydd i’w gwella, a’u mireinio, a gallant amlygu arfer genedlaethol, effeithiol, a allai fod yn ddefnyddiol.

Mae’r dystiolaeth a gasglwn yn ystod yr ymweliadau hyn yn cael ei defnyddio i lywio’r cyngor a rown i Lywodraeth Cymru drwy adroddiad blynyddol PAEM, adroddiadau thematig a’n cyfraniadau at weithgorau cenedlaethol.

Hefyd, mae’r ymweliadau’n ein helpu i adnabod sut y gallwn gryfhau ein harweiniad arolygu ni.  Er enghraifft, mae ymweliadau cyswllt wedi amlygu sut mae colegau’n cyflawni eu dyletswydd newydd i helpu atal pobl rhag cael eu denu i derfysgaeth.  Helpodd hyn i ni ddatblygu ein harweiniad atodol ar arolygu diogelu mewn darpariaeth ôl-16.  Hefyd, mae’n helpu colegau i wella a rhannu’u harfer yn y maes hwn.

Gall y trafodaethau a gawn yn ystod ymweliadau cyswllt helpu i amlygu pynciau a allai elwa o arolygiad thematig manylach ledled Cymru.

Sut gall colegau wneud y mwyaf o’r ymweliad cyswllt?

Mae’n gyfle i fyfyrio ar arfer o fewn y coleg ac ystyried sut y gallai wella ymhellach.  Nid oes disgwyl i staff y coleg wneud unrhyw beth i baratoi ymlaen llaw.  Mae’r arolygydd cyswllt yn rhannu meysydd bras i’w trafod gydag arweinwyr y coleg ac yn gofyn am unrhyw ddogfennau perthnasol ac enwau staff i siarad â nhw.

Mae’r trafodaethau yn fwyaf buddiol pan fydd arweinwyr yn agored ac yn onest am ansawdd eu gwaith.  Os bydd coleg yn ceisio dangos y gorau oll o’i waith yn unig, bydd yn colli’r cyfle i gael trafodaeth fyfyriol gyda’i arolygydd cyswllt am ei heriau presennol.  Rydym yn rhoi safbwynt annibynnol a all helpu arweinwyr i fyfyrio ar brofiadau eu myfyrwyr.

Hefyd, mae’r ymweliad yn gyfle i adeiladu ar y berthynas rhwng yr arolygydd cyswllt ac arweinwyr y coleg, fel eu bod yn gwybod bod rhywun ar ben arall y ffôn yn Estyn os oes ganddynt gwestiynau.

Dylai arweinwyr coleg groesawu’r cyfleoedd y mae ymweliadau cyswllt yn eu cynnig a gwneud y mwyaf o drafodaethau gydag arolygwyr er mwyn darganfod arfer orau a herio’u coleg i ddal ati i fynd o nerth i nerth.

Pam mae angen i ni fynd i’r afael â bwlio yn uniongyrchol

Gall bwlio’n cael effeith ddybryd ar blentyn, yn seicolegol ac yn gymdeithasol. Gall effeithio’n sylweddol ar bresenoldeb a chynnydd y plentyn yn yr ysgol, a chael effaith ar berthnasoedd a lles sy’n para hyd oedolaeth.

Yn 2019, darganfu arolwg y Rhwydwaith Ymchwil Iechyd mewn Ysgolion fod dros draean o ddisgyblion o bob oed wedi dweud eu bod ‘wedi cael eu bwlio yn yr ysgol dros yr ychydig fisoedd diwethaf’ a dywedodd un o bob chwech eu bod ‘wedi bwlio rhywun arall dros y misoedd diwethaf’.

Yn yr un modd, ym mis Mai, darganfu Ofcom fod bron i draean o ddisgyblion wedi dioddef bwlio ar-lein.

Dywed ein hadroddiad Gweithredu ar Fwlio (2014) fod profiad disgyblion o fwlio a pha mor dda yr aethpwyd i’r afael â bwlio yn amrywio’n helaeth, yn enwedig mewn ysgolion uwchradd. Adleisiwyd hyn yn ein hadroddiad Hapus ac Iach (2019). Dangosodd arolwg y Rhwydwaith Ymchwil Iechyd mewn Ysgolion fod lles disgyblion fel pe bai’n gwaethygu wrth iddynt fynd yn hŷn. Darganfu fod cyfran y disgyblion sy’n cytuno bod aelod staff y gallant ymddiried ynddo yn gostwng o 80% ym Mlwyddyn 7 i 65% ym Mlwyddyn 1.

Mae’n wir fod ymchwil yn dangos bod y glasoed yn effeithio ar les. Fodd bynnag, ni ddylai hyn fod yn esgus sy’n atal ysgolion rhag mynd i’r afael â bwlio yn effeithiol.

Ymddengys bod ymatebion i gwestiynau am les disgyblion, a gasglwyd mewn holiaduron cyn-arolygiad yn ystod arolygiadau o ysgolion cynradd ac uwchradd yn 2018-19, yn ategu’r canfyddiadau hyn. Maent hefyd yn dangos bod cyfran y disgyblion ysgol uwchradd sy’n fodlon â pha mor dda y mae eu hysgolion yn ymdrin â bwlio yn sylweddol is na chyfran y disgyblion ysgol gynradd.

Mae’n wir fod ymchwil yn dangos bod llencyndod yn effeithio ar fwlio. Fodd bynnag, ni ddylai hyn fod yn esgus sy’n atal ysgolion rhag mynd i’r afael â bwlio’n effeithiol.

Diffinio bwlio

Nid oes diffiniad cyfreithiol o fwlio, ond yn ei hanfod, mae’n ymddygiad sydd:

• yn cael ei ailadrodd, ond cydnabyddir bod hyd yn oed digwyddiad unigol yn gallu peri trawma ac ofn i ddysgwr y bydd yn digwydd eto yn y dyfodol
• yn anodd i ddioddefwyr amddiffyn eu hunain yn ei erbyn
• â’r bwriad o wneud niwed i rywun yn gorfforol neu’n emosiynol
• yn aml wedi’i anelu at grwpiau penodol, er enghraifft oherwydd hil, anabledd, crefydd, rhywedd neu gyfeiriadedd rhywiol

Gall fod yn uniongyrchol ac yn anuniongyrchol, er enghraifft trwy roi sïon cas ar led am rywun neu eu heithrio o grwpiau cymdeithasol.

Wrth benderfynu p’un a yw ymddygiad yn bwlio, mae’n bwysig ystyried safbwynt y plentyn.

Y gyfraith ar atal bwlio mewn ysgolion

Mae gan ysgolion ddyletswyddau cyfreithiol i gynnal hawl ddynol sylfaenol plant i fod yn rhydd rhag camdriniaeth ac, felly, rhaid iddynt fynd i’r afael â phob ffurf ar fwlio. Mae rhai dyletswyddau allweddol yn cynnwys rheidrwydd ar y staff i weithredu i ddileu gwahaniaethu, aflonyddu ac erledigaeth anghyfreithlon, annog cydraddoldeb a meithrin perthnasoedd da rhwng disgyblion.

Ymhlith pethau eraill, mae’n rhaid bod gan ysgolion bolisi ymddygiad sy’n amlinellu sut y bydd:

• yn atal pob ffurf ar fwlio ymhlith disgyblion
• yn cofnodi bwlio
• yn ymchwilio i ddigwyddiadau ac yn delio â nhw
• yn cefnogi’r dioddefwyr
• yn delio â bwlis

Mae’n rhaid rhoi gwybod i bob athro, disgybl a rhiant beth yw’r polisi. Hefyd, dylai ysgolion hyfforddi staff i atal, amlygu a delio â bwlio.

Gall unrhyw un wneud cwyn i’r heddlu am fwlio, ond mae siarad â’r ysgol gyntaf yn syniad da fel arfer.

Beth os yw eich plentyn yn cael ei fwlio – beth allwch chi ei wneud i helpu?

• Rhowch sicrwydd i’r plentyn mai dweud wrthych chi am y bwlio oedd y peth cywir i’w wneud.
• Pwyllwch a gwnewch nodyn o’r holl ffeithiau (pwy, pryd, ble …).
• Gofynnwch i’ch plentyn roi gwybod yn syth i athro am unrhyw ddigwyddiadau pellach.
• Trefnwch apwyntiad i weld athro dosbarth neu flwyddyn eich plentyn ac esboniwch beth sy’n digwydd i’ch plentyn. Byddwch yn benodol!
• Cadwch gofnodion cywir o’r bwlio a’r camau y mae’r ysgol yn cytuno i’w cymryd, a siaradwch â’r ysgol os nad ydych yn teimlo’i bod hi’n cadw at hyn.
• Gofynnwch i athro’ch plentyn beth allwch chi ei wneud gartref i helpu.
• Cadwch mewn cysylltiad â’r ysgol – rhowch wybod iddi os yw pethau’n gwella ai peidio.

Os ydych chi’n teimlo nad yw’r ysgol yn delio â’ch pryderon:

• Gwiriwch p’un a yw’r ysgol wedi dilyn ei pholisi.
• Trefnwch apwyntiad i weld y pennaeth – cadwch gofnod o’r cyfarfod a dilyn hynny i fyny’n ysgrifenedig, os bydd angen.
• Os na fydd hyn yn helpu, ysgrifennwch at gadeirydd y llywodraethwyr i roi gwybod am eich pryderon a pha gamau yr hoffech iddo’u cymryd.
• Os nad ydych o’r farn bod y corff llywodraethol wedi delio â’ch cwyn yn briodol, gallwch ysgrifennu’n uniongyrchol i’r awdurdod lleol. Ni all yr awdurdod newid penderfyniad yr ysgol, ond gall wirio p’un a yw’r ysgol wedi dilyn y gweithdrefnau cywir. 

Mae amrywiaeth eang o grwpiau cymorth all helpu os yw eich plentyn yn cael ei fwlio (gweler isod).

Arfer dda mewn ysgolion

Y wers bwysicaf a ddysgom yn ein hadroddiadau Gweithredu ar Fwlio a Hapus ac Iach oedd fod atal ac ymateb yn mynd law yn llaw mewn ysgolion sy’n delio’n effeithiol â bwlio ac yn cefnogi lles disgyblion. Dylai ysgolion gofnodi digwyddiadau’n gywir ac yn systematig, a defnyddio’r wybodaeth hon gydag ymchwil ac arfer dda i wella’u dulliau yn barhaus. Mae’n hanfodol bod ysgolion yn gweithredu i ddelio â’r ymddygiad a’r agweddau sylfaenol sy’n annog bwlio, drwy eu cwricwlwm a’u hethos hefyd.

Os bydd disgyblion yn teimlo bod y negeseuon a gânt gan eu hysgol am barch a goddefgarwch yn wahanol i’w profiad, bydd hyn yn tanseilio gwaith yr ysgol. Er enghraifft, prin yw gwerth gwersi am fwlio os nad yw disgyblion yn fodlon â’r ffordd y mae’r ysgol yn delio â honiadau o fwlio.

Mae amrywiaeth eang o gymorth ar gael i ysgolion. Rwyf wedi darparu rhai dolenni i adnoddau Llywodraeth Cymru ac elusennau cenedlaethol, ynghyd â’n harweiniad atodol a’n hadroddiadau i helpu cynorthwyo ysgolion â’u dulliau.

Mae wythnos gwrthfwlio 2019 yn dechrau ar 11 Tachwedd. Dylai ysgolion ddefnyddio hyn fel cyfle i wirio bod eu hymagwedd yn un ysgol gyfan mewn gwirionedd ac nad yw disgyblion o’r farn bod ymdrechion yr ysgol yn ddigwyddiad unigol. Yn anad dim, dylai ysgolion adolygu p’un a yw eu gwaith yn cael yr effaith a ddymunir ar lefelau bwlio a lles disgyblion. Os nad ydyw, dylent weithredu i wneud y newidiadau y mae eu hangen.

Cymorth i blant a rhieni

• Llywodraeth Cymru
• Bullying UK 
• Meic Cymru 
• Llywodraeth y DU 
• Anti-Bullying Alliance 
• Childline 
• Internet Matters 
• Kidscape 
• The UK Safer Internet Centre 
• UK Council for Child Internet Safety (UKCCIS) 

Cymorth i ysgolion

Adroddiadau ac arweiniad atodol Estyn:

• https://www.estyn.llyw.cymru/thematic-reports/gweithredu-ar-fwlio-mehefin-2014
• https://www.estyn.llyw.cymru/adroddiadau-thematig/iach-a-hapus
• https://www.estyn.llyw.cymru/dogfen/arweiniad-atodol-arolygu-diogelu-mewn-ysgolion-ac-ucdau
• https://www.estyn.llyw.cymru/dogfen/arweiniad-atodol-cydraddoldeb-hawliau-dynol-saesneg-fel-iaith-ychwanegol
• https://llyw.cymru/canllawiau-newydd-i-herio-bwlio-yn-ysgolion-cymru

Welsh Government

• https://llyw.cymru/sites/default/files/publications/2018-03/parchu-eraill-trosolwg-gwrth-fwlio.pdf

Ymchwil a newyddion

• Rhwydwaith Ymchwil Iechyd mewn Ysgolion (2019b) Iechyd a Lles Myfyrwyr yng Nghymru: Adroddiad Arolwg o Ymddygiad Iechyd mewn Plant Oedran Ysgol 2017/18 ac Arolwg Iechyd a Lles Myfyrwyr y Rhwydwaith Ymchwil Iechyd mewn Ysgolion. Rhwydwaith Ymchwil Iechyd mewn Ysgolion
• https://www.ofcom.org.uk/research-and-data/internet-and-on-demand-research/online-nation/narrative
• https://www.independent.co.uk/news/education/education-news/three-in-five-children-have-been-bullied-at-school-survey-finds-a8995761.html

Pam mae addysgu hanes Cymru’n bwysig?

Pan oeddwn i’n ddirprwy bennaeth mewn ysgol yng Nghaerdydd, es i â grŵp o ddisgyblion i Barc Treftadaeth y Rhondda fel rhan o daith ‘gwobrwyo’ a drefnwyd gan elusen leol. Ar ôl taith ddiddorol o amgylch y pwll glo, trodd un o’r plant ataf a gofyn a oeddem yn arfer bwyta glo! Roedd hyn yn ysgytwad – pa mor dda ydyn ni’n addysgu plant yn ein hysgolion am hanes Cymru, yn enwedig hanes yr ardal leol? Yn gryno, heb lo, ni fyddai’r mwyafrif o Gaerdydd wedi’i ddatblygu o gwbl, ac eto roedd y plant hyn yn yr 21ain ganrif yn gwybod dim am y pwnc.

A ydyn nhw’n gywir?

Mae canfyddiadau arolygu yn dangos bod ganddi bwynt da mewn llawer o achosion. Mae plant yn gallu adnabod lluniau o wragedd Harri VIII ac yn gwybod am Dân Mawr Llundain, ond ychydig iawn a wyddant am Derfysgoedd Rebecca neu’r ymgais olaf i oresgyn Prydain a ddigwyddodd yn Abergwaun. Yn aml, mae disgyblion hŷn yn gwybod mwy am hanes gwledydd eraill, megis yr Almaen Natsïaidd neu Unol Daleithiau America, nac y gwyddant am eu gwlad eu hunain.

Mae gwledydd eraill fel Canada a Seland Newydd yn rhoi pwyslais cryf ar addysgu am hanes eu gwlad eu hunain mewn ysgolion.

Ond a fydd pethau’n newid?

Mae rhai arbenigwyr yn parhau i fod yn amheus ynghylch yr effaith y bydd hyn yn ei chael. Mae’r Athro Martin Johnes o Brifysgol Abertawe yn teimlo y gallai’r ongl Gymreig genedlaethol gael ei cholli wrth fynd ar drywydd hanes lleol neu enghreifftiau Prydeinig neu fyd-eang adnabyddus, ac o ganlyniad, nid oes unrhyw sicrwydd y bydd diwygio’r cwricwlwm yn arw

Croesawu’r cynrychiolwyr – o benaethiaid i gynorthwywyr addysgu, cadeiryddion llywodraethwyr i arweinwyr lleoliadau – bu’n tîm yn cyfarch y gwesteion, a wnaeth fwynhau cerddoriaeth gan delynores leol cyn y seremoni.

A ydym ni’n gwybod pwy yw ein gofalwyr ifanc?

Felly beth mae ysgolion a cholegau da yn ei wneud i wella profiadau gofalwyr ifanc?

Creu amgylchedd cefnogol

Nodi aelod o staff

Darparu help ymarferol 

• mae gadael iddynt ffonio adref yn ystod y dydd i gysylltu ag aelodau’r teulu yn eu helpu i reoli unrhyw bryderon a allai dynnu eu sylw oddi ar eu gwaith
• mae darparu gwisg ysgol, llyfrau ac offer yn golygu nad oes rhaid iddyn nhw boeni am gael y pethau iawn yn yr ysgol drwy’r amser
• mae cael man tawel i wneud eu gwaith cartref yn rhoi tawelwch meddwl iddyn nhw na fyddant yn mynd i drwbl os na allant wneud eu gwaith adref
• gall eu helpu i gymryd rhan mewn gweithgareddau diwylliannol neu chwaraeon amser cinio roi hwb i’w hyder a’u helpu i ddatblygu cyfeillgarwch
• mae cynnig cludiant unwaith neu ddwy yr wythnos ar ôl gweithgareddau allgyrsiol yn golygu nad ydynt yn colli allan ohenrwydd nad ydyn nhw’n gallu mynd adref wedyn 

Peidiwch ag anghofio cynnydd a chyflawniad addysgol 

Beth nesaf?

Mae ein hadroddiad ar y testun yn cynnwys astudiaethau achos diddorol ac ysbrydolgar gan ddarparwyr sydd wir wedi gwneud gwahaniaeth i fywydau gofalwyr ifanc.  

• https://professionals.carers.org/Young-Carers-in-School-Wales
• https://professionals.carers.org/Supporting-further-education-student-carers-in-Wales
• https://llyw.cymru/iechyd-a-gofal-cymdeithasol