Meithrin grym dysgu disgyblion

Gwybodaeth am yr ysgol

Mae Ysgol Gynradd Gatholig y Santes Fair ym Mhen-y-bont ar Ogwr.  Mae ganddi 255 o ddisgyblion, y mae 80% ohonynt yn Gatholigion sydd wedi cael eu bedyddio.  Mae gan yr ysgol ddalgylch eang ac mae’n gwasanaethu teuluoedd o’r amrediad economaidd gymdeithasol lawn.  Ar hyn o bryd, mae Saesneg yn iaith ychwanegol (SIY) i 41% o’i disgyblion ac mae 45% o ddisgyblion o ystod eang o leiafrifoedd ethnig.  Mae’r ysgol yn Ysgol Meddwl Datblygedig ac yn un o Ysgolion Arloesi Llywodraeth Cymru, sy’n gweithio i ddatblygu cwricwlwm newydd i Gymru.

Cyd-destun a chefndir i arfer sy’n arwain y sector

Er 2008, mae’r ysgol wedi datblygu dull ‘Adeiladu Pŵer Dysgu’ (BLP) o addysgu a dysgu ac mae gan yr athroniaeth hon ffocws cryf yn ei bywyd a’i gwaith.  Mae wedi sefydlu partneriaeth gyda Phrifysgol Caerwysg yn 2012 – gan arwain at achrediad fel Ysgol Meddwl Datblygedig yn 2014.  Mae Ysgol y Santes Fair yn cyfrannu at waith ymchwil y brifysgol ym maes datblygiad gwybyddol erbyn hyn.  Mae’n gweithio yn unol â chysyniad ‘dysgu deialogaidd’ ar hyn o bryd.  Mae hyn yn nodi arfer orau mewn perthynas ag addysgu a dysgu a’r modd y gall rhyngweithio llafar dysgwyr wneud gwahaniaeth sylweddol i ddeilliannau.

Disgrifiad o natur y strategaeth neu’r gweithgaredd

Dechreuodd cymuned gyfan yr ysgol sefydlu’r bartneriaeth â Phrifysgol Caerwysg yn 2010.  Aeth ati i weithio tuag at fodloni meini prawf y brifysgol ar gyfer statws Ysgol Meddwl ar unwaith – gan ennill y statws hwn yn 2012.  Parhaodd y gwaith hwn, ac yn 2014, daeth Ysgol y Santes Fair yn Ysgol Meddwl Datblygedig.  Disgrifiodd y brifysgol waith yr ysgol fel ‘enghraifft wych o ddatblygiad gwybyddol’.

Trwy gydol y broses, nododd yr ysgol unigolyn strategol arweiniol o’i thîm arweinyddiaeth i sicrhau bod cymuned yr ysgol yn parhau i ganolbwyntio ar y gwaith hwn.

Dros gyfnod o sawl blwyddyn, cyflwynodd yr ysgol nifer o strategaethau datblygiad gwybyddol ar gyfer disgyblion o bob oedran hefyd.  Adeiladu Pŵer Dysgu oedd yr athroniaeth sbardunol trwy gydol hyn.  Datblygwyd y strategaethau canlynol trwy HMS o ansawdd uchel (nid yw hon yn rhestr hollgynhwysfawr):

• Mapiau Meddwl: maent yn galluogi disgyblion i gysylltu’r mapiau â mapiau meddwl penodol fel dosbarthu a dod o hyd i analogau.  Mae’n galluogi disgyblion i sefydlu strwythurau clir yn eu hysgrifennu.  Mae disgyblion yn defnyddio’r mapiau ar draws y cwricwlwm.  Mae staff yn eu hannog i wneud eu penderfyniadau eu hunain ynghylch pa rai i’w defnyddio a phryd i’w defnyddio.

• Tacsonomi Bloom: mae’n nodi hierarchaeth o ffyrdd o ddysgu.  Mae’r gwaith hwn yn annog disgyblion i fyfyrio’n fanylach ar eu dysgu.  Maent hefyd yn sylweddoli bod dysgu ynglŷn â mwy na dim ond cofio ac ailadrodd gwybodaeth.  Ar ddechrau gweithgareddau dysgu, mae disgyblion yn nodi cyfleoedd i ddadansoddi gwybodaeth a chreu rhywbeth newydd.  Mae’r dull hwn yn cynyddu manylder eu dysgu yn fawr.

• Hetiau Meddwl De Bono: mae defnyddio’r hetiau hyn ar draws y cwricwlwm wedi galluogi disgyblion i ddysgu am ystod eang o ddulliau meddwl.  Yn ychwanegol, mae disgyblion yn defnyddio’r hetiau ar gyfer hunanasesu ac asesu cyfoedion o safbwynt penodol fel edrych ar brosesau, problemau posibl neu o ongl gwbl ffeithiol.

• Dysgu Deialogaidd: mae gwaith ymchwil yn parhau (mewn partneriaeth â Phrifysgol Caerwysg) yn archwilio ffyrdd y gall deialog o ansawdd uchel gael effaith gadarnhaol ar ddeilliannau.  Mae disgyblion wedi datblygu ‘Cod ar gyfer Dysgu Deialogaidd’.  Mae hyn yn nodi ffyrdd o feddwl yn effeithiol (meddwl gofalgar, meddwl cydweithredol, meddwl beirniadol a meddwl creadigol) wrth siarad â chyfoedion a staff.  Mae’r gwaith hwn yn parhau ac mae ganddo’r potensial i gael effaith sylweddol ar safonau.

Mae’r holl strategaethau y cyfeirir atynt uchod ar waith ar draws yr ysgol gyfan.  O ganlyniad, mae iaith ddysgu gyffredin ar waith drwyddi draw.  Erbyn i ddisgyblion gwblhau cyfnod allweddol 2, mae llawer ohonynt yn ddysgwyr aeddfed a soffistigedig.

Beth fu effaith y gwaith hwn ar ddarpariaeth a safonau dysgwyr?

Mae prosesau monitro’r ysgol yn dangos bod cyfradd cynnydd disgyblion wrth iddynt symud trwy’r ysgol yn drawsffurfiannol. 

Wrth iddynt ddechrau yn y Cyfnod Sylfaen, mae gan 17% o ddisgyblion lefelau isel o Saesneg a 76% o ddisgyblion yn unig sy’n gweithredu ar lefelau disgwyliedig mewn llythrennedd a rhifedd (cymedr dros y 2 flynedd ddiwethaf).  Ar ddiwedd cyfnod allweddol 2, mae 98% yn cyflawni’r lefelau disgwyliedig o leiaf. 

Mae partneriaethau strategol yr ysgol wedi cyfrannu’n sylweddol at y dull Adeiladu Pŵer Dysgu, ac wedi ei wella’n fawr.  Mae disgyblion yn datblygu dull dadansoddol cynyddol o ddysgu wrth iddynt aeddfedu.  Mae’r ysgol wedi cynllunio ei system olrhain ei hun, sy’n canolbwyntio’n dda ar dueddiadau allweddol dysgu. 

Mae dadansoddi cynnydd yn dangos bod disgyblion yn datblygu eu medrau meddwl mewn dull chwilfrydig ac ymholgar o ddysgu yn gyflym.  Mae i’r agwedd hon fanteision ar draws y cwricwlwm cyfan.  Yn ychwanegol, mae medrau maes sy’n benodol i bwnc wedi datblygu’n gyflym hefyd. 

Mewn datrys problemau mathemategol, er enghraifft, mae disgyblion yn dangos medrau rhesymu sy’n gwella’n gyflym.  O ganlyniad, mae sgorau crai a safonedig cymedrig disgyblion yn y Prawf Rhesymu Cenedlaethol blynyddol wedi codi’n sylweddol dros y tair blynedd ddiwethaf.  Mae ansawdd ysgrifennu ffeithiol ac ysgrifennu adroddiadau disgyblion wedi gwella hefyd, yn sgil y strwythur a ddarperir gan ystod y Mapiau Meddwl a ddefnyddir yn gyson ar draws yr ysgol.

Sut ydych chi wedi rhannu eich arfer dda?

Mae arweinwyr wedi cymryd rhan mewn ystod o ddigwyddiadau i ledaenu gwaith datblygiad gwybyddol yr ysgol ar gyfer Consortiwm Canolbarth y De ac ar gyfer ei bartneriaid ysgol clwstwr.

Mae’r ysgol wedi gweithio’n agos ag ‘Ysgolion Meddwl’ eraill ar thema gyfatebol.  Mae rhai o’r rhain o Dde Cymru ac un o Dde Affrica.  Mae Ysgol y Santes Fair yn ‘Ysgol Ymarferwr Arweiniol’ ac mae wedi rhannu arfer dda gyda’i phartner ‘Ysgolion Datblygol’ yn y maes hwn yn effeithiol iawn.

Mae nifer o gydweithwyr sy’n addysgu wedi bod ar ymweliadau anffurfiol i gael gwybod am ddull Adeiladu Pŵer Dysgu a’i effaith ar fedrau meddwl disgyblion a datblygiad gwybyddol cyffredinol.  Mae croeso mawr i’r ymweliadau hyn gan eu bod yn rhoi cyfleoedd i staff fyfyrio’n barhaus ar eu harfer a’i mireinio.