Gwella medrau llafaredd gan ddefnyddio testunau heriol

Gwybodaeth am yr ysgol

Mae Ysgol Gynradd Tywyn wedi’i lleoli yn ne ddwyrain Port Talbot yn awdurdod lleol Castell-nedd Port Talbot.  Mae 453 o ddisgyblion ar y gofrestr, gan gynnwys 84 o ddisgyblion meithrin rhan-amser.  Mae 14 o ddosbarthiadau un oed ac un dosbarth oedran cymysg.  Hefyd, mae chwe dosbarth ag adnoddau dysgu, sy’n darparu addysg i 48 o ddisgyblion o bob rhan o’r awdurdod lleol.  Mae’r ddarpariaeth hon yn darparu ar gyfer disgyblion ag anghenion dysgu cymedrol i ddifrifol a disgyblion sydd ag anghenion dysgu dwys a lluosog.

Cyfran gyfartalog y disgyblion sy’n gymwys i gael prydau ysgol am ddim dros y tair blynedd diwethaf yw 29%.  Mae hyn ymhell uwchlaw’r cyfartaledd ar gyfer Cymru, sef 19%.  Mae’r ysgol yn nodi bod gan 40% o’i disgyblion anghenion dysgu ychwanegol, sy’n uwch o lawer na’r cyfartaledd cenedlaethol, sef 21%.  Mae hyn yn cynnwys y disgyblion yn y dosbarthiadau adnoddau dysgu.  Mae gan ychydig o ddisgyblion ddatganiad o anghenion addysgol arbennig ac mae ychydig iawn ohonynt dan ofal yr awdurdod lleol.  Mae’r rhan fwyaf o’r disgyblion o ethnigrwydd gwyn Prydeinig ac yn dod o gartrefi sy’n siarad Saesneg fel eu prif iaith.  Ychydig iawn o ddisgyblion sy’n siarad Cymraeg gartref.

Cyd-destun a chefndir yr arfer effeithiol neu arloesol

Roedd llefaredd yn flaenoriaeth i’r ysgol yn 2016-2017 o ganlyniad i berfformiad is na’r disgwyl ymhlith disgyblion.  Roedd deilliannau hunanarfarnu trwy graffu ar gynlluniau yn awgrymu nad oedd cyfleoedd i ddisgyblion ddatblygu eu medrau llefaredd ar draws yr ysgol wedi’u datblygu’n ddigonol.  Trwy ymarferion cymedroli mewnol, roedd prinder tystiolaeth llefaredd i ategu barnau athrawon mewn Saesneg.  Roedd y lefelau a ragwelwyd i ddisgyblion ar draws yr ysgol yn awgrymu’n gryf nad oedd disgyblion ar y trywydd iawn i gyflawni’r lefel ddisgwyliedig yn y cyfnod sylfaen a chyfnod allweddol 2.

Cymerwyd y camau gweithredu canlynol:

• Darparwyd hyfforddiant datblygu staff ar therapi iaith a lleferydd er mwyn adnabod grwpiau ar gyfer ymyrraeth gynnar
• Archwilio a phrynu adnoddau i ddatblygu’r defnydd o lefaredd/cyfathrebu trwy TGCh
• Archwiliad staff – Pa gyfleoedd oedd yn cael eu darparu i ddisgyblion ddatblygu eu medrau llefaredd?
• Llais y disgybl – Llenwyd holiadur i ystyried safbwyntiau disgyblion a’u hyder wrth gymhwyso medrau llefaredd
• Sicrhau bod cynllunio’n darparu cyfleoedd ar gyfer llefaredd, gan gynnwys dilyniant clir i ddisgyblion
• Arsylwi gwersi mewn triawdau (grwpiau o dri o athrawon) – gyda ffocws clir ar lefaredd a rhannu arfer dda
• Rhannu arfer dda ar draws y clwstwr o ysgolion gan ddefnyddio Hwb
• Gwrando ar ddysgwyr – cynhaliodd y corff llywodraethol gyfweliadau â disgyblion
• Datblygu cyfleoedd ar gyfer llais y disgybl ym mhob dosbarth
• Penderfynwyd ar feini prawf ar gyfer siarad yn effeithiol ar gyfer hunanasesu/asesu cymheiriaid, a datblygwyd cyfleoedd i asesu cymheiriaid/hunanasesu ar draws y cwricwlwm
• Ailgyflwynwyd gwasanaethau dosbarth ar hyd y flwyddyn academaidd, a fynychwyd gan rieni a llywodraethwyr
• Pennwyd targedau rheoli perfformiad trwy gyfweliadau staff i ddatblygu llefaredd
• Arsylwi gwersi a chraffu ar waith, gyda ffocws ar lefaredd
• Sicrhau bod cyfleoedd i gymhwyso llefaredd ar draws y cwricwlwm yn gyson
• Staff i fynychu clinigau cyngor bob tymor i sicrhau bod strategaethau a dulliau’n briodol ac yn effeithiol
• Olrhain disgyblion gan ddefnyddio systemau asesu er mwyn sicrhau dilyniant
• Swyddog Datblygu Llythrennedd Disgyblion i weithio â’r grŵp ffocws MATh

Disgrifiad o natur y strategaeth neu’r gweithgaredd

Gofynnwyd i ddisgyblion:

• baratoi sgwrs i ymgysylltu â chynulleidfa, gan ddefnyddio geirfa, mynegiant, goslef ac ystumiau priodol
• defnyddio ymresymiad a dod i gasgliadau i ddangos empathi â chymeriad

Darllenodd y disgyblion y gerdd ‘Timothy Winters’ gan Charles Causley.  Cafodd ei dadansoddi ac anogwyd disgyblion i ddeall y cymeriadau a’r themâu sylfaenol.  Roedd disgyblion yn gallu mynegi eu barn trwy gyfeirio at y testun a dyfynnu ohono’n uniongyrchol i ategu eu barn.  Yn dilyn hyn, anogwyd y disgyblion i roi sylwadau ar sut mae testunau’n newid pan gânt eu haddasu ar gyfer cyfryngau a chynulleidfaoedd gwahanol.  Cyflawnwyd hyn trwy ddadansoddi fersiwn animeiddiedig o’r gerdd.  Roedd y gweithgareddau hyn yn sicrhau bod disgyblion yn gallu dangos empathi a deall syniadau’r bardd a’r iaith a ddefnyddiwyd.  Ar ôl cyflawni hyn, creodd disgyblion feini prawf llwyddiant ar gyfer gweithgaredd ‘cadair boeth’.  Gofynnwyd i ddisgyblion ddatblygu ymwybyddiaeth o gymeriadau trwy chwarae rôl cymeriad penodol a darparu datganiad tyst.  Cynlluniodd disgyblion eu sgwrs trwy gyfeirio at y meini prawf llwyddiant a dyfynnu o’r gerdd i ddod â’r cymeriad yn fyw.  Helpodd hyn i ddatblygu medrau ymresymu a dod i gasgliad, a sicrhau ansawdd a dewisiadau mentrus o ran geirfa.  Er mwyn sicrhau y cyflawnwyd safonau uchel, arweiniodd disgyblion MATh eu dysgu eu hunain trwy fodelu enghreifftiau o berfformiadau llefaredd o ansawdd uchel, a phennu’r disgwyliadau gofynnol i gynorthwyo ac annog pob disgybl i gyflawni safon debyg.  Roedd disgyblion yn huawdl ac yn gallu rhoi beirniadaeth adeiladol trwy asesu cymheiriaid a hunanasesu effeithiol.  Arweiniodd hyn, yn ei dro, at bob disgybl yn symud ymlaen trwy gydol y wers, yn unigol ac fel grŵp.

Pa effaith gafodd y gwaith hwn ar ddarpariaeth a safonau dysgwyr?

• Mae llawer mwy o bwyslais ar weithgareddau llefaredd ar draws yr ysgol gyfan
• Mae hunan-barch disgyblion wedi gwella’n sylweddol ac maent bellach yn fwy hyderus wrth berfformio o flaen cynulleidfaoedd gwahanol ac at amrywiaeth o ddibenion
• Mae disgyblion yn fwy huawdl a gallant ddefnyddio ystod eang o eirfa wrth siarad mewn ystod o sefyllfaoedd
• Mae mwynhad disgyblion o weithgareddau llefaredd wedi gwella; caiff gweithgareddau eu cynllunio, eu pennu’n briodol er mwyn sicrhau dilyniant, ac maent yn bwrpasol

Sut ydych chi wedi rhannu’ch arfer dda?

Rhannwyd arfer dda fel a ganlyn:

• Arsylwi gwersi mewn triawdau
• Cymedroli gydag ysgolion y clwstwr
• Dysgu rhwng ysgolion
• Llywodraethwyr – Holi / gwrando ar ddisgyblion MATh