Defnydd o hunanwerthuso effeithiol wedi’i gefnogi gan brosesau monitro, adolygu a gwerthuso (MAG) trylwyr i ddatblygu arweinyddiaeth ac arwain gwelliant ysgol.
Quick links:
Gwybodaeth am yr ysgol / darparwr
Mae Ysgol Sant Julian yng Nghasnewydd yn ysgol gyfun fawr, amrywiol a chynhwysol sy’n gwasanaethu 1,428 o ddisgyblion 11-18 oed. Mae’r ysgol yn cynnal canolfan adnoddau awdurdod lleol, y Ganolfan Datblygu Dysgu (CDD), ar gyfer disgyblion ag anawsterau dysgu cymedrol i ddifrifol. Mae canran uwch na’r cyfartaledd cenedlaethol o ddisgyblion yn derbyn prydau ysgol am ddim yn yr ysgol. Mae bron i hanner o garfan yr ysgol yn byw mewn ardaloedd sydd â’r lefelau uchaf o amddifadedd yng Nghymru. O gymharu â’r cyfartaledd cenedlaethol, mae gan gyfran uwch o lawer o ddisgyblion yn yr ysgol naill ai gynllun datblygu unigol (CDU) ar gyfer anghenion dysgu ychwanegol neu anghenion addysgol arbennig. Mae nifer y disgyblion sy’n siarad Saesneg fel iaith ychwanegol gryn dipyn yn uwch na’r rhan fwyaf o ysgolion yng Nghymru. Mae’r ysgol wedi wynebu heriau sylweddol yn y blynyddoedd diwethaf. Ym mis Tachwedd 2014, cafodd ei gosod yn y categori statudol gwelliant sylweddol gan Estyn, ac ym mis Mehefin 2017, cafodd ei gosod yn y categori mesurau arbennig. Ym mis Ebrill 2020, penodwyd pennaeth newydd, a arweiniodd at ailstrwythuro’r tîm arweinyddiaeth. Tynnwyd yr ysgol o’r categori mesurau arbennig yn llwyddiannus ym mis Tachwedd 2021. Parhaodd Ysgol Sant Julian â’i thaith ar i fyny, gan derfynu ag arolygiad cadarnhaol gan Estyn ym mis Mai 2024, a amlygodd nifer o lwyddiannau allweddol, a chydnabuwyd cynnydd a chyflawniadau’r ysgol.
Cyd-destun a chefndir yr arfer effeithiol neu arloesol
Yn dilyn arolygiad Estyn ym mis Tachwedd 2014, daeth dau argymhelliad allweddol am arweinyddiaeth i’r amlwg, sef gwella prosesau hunanwerthuso a chynllunio datblygiad yr ysgol a chryfhau rôl arweinwyr canol, gan sicrhau eu bod yn gwbl atebol am safonau, darpariaeth, a sicrhau ansawdd o fewn eu hadrannau. Roedd ymgorffori ethos o welliant parhaus yn canolbwyntio ar ‘wella yn hytrach na phrofi’ yn brif ffocws i’r uwch dîm arweinyddiaeth (UDA) newydd. Canolbwyntiodd arweinwyr ar ddatblygu cylch hunanwerthuso trylwyr, wedi’i gefnogi gan brosesau monitro, adolygu a gwerthuso (MAG) effeithiol, ac yn cael ei yrru gan gynlluniau gwella ystyrlon a hylaw a fyddai’n cael effaith gadarnhaol ar addysg disgyblion. Dull allweddol arall a fabwysiadwyd gan uwch arweinwyr oedd ‘ymreolaeth gydag atebolrwydd’. Nod y cysyniad hwn oedd sicrhau bod gan bob un o’r athrawon y rhyddid i wneud penderfyniadau am eu haddysgu tra’n parhau i fod yn atebol am ddeilliannau a chynnydd disgyblion. Yn unol â’r dull hwn, aeth uwch arweinwyr ati i rymuso arweinwyr canol i gymryd cyfrifoldeb i arwain gwelliannau yn eu meysydd pwnc eu hunain.
I sicrhau bod arweinwyr canol yn canolbwyntio’n bennaf ar welliant ysgol, sefydlodd uwch arweinwyr bum disgwyliad allweddol i’r rôl. Roedd y disgwyliadau hyn (hunanwerthuso; cynllunio datblygiad; cymorth, her a dysgu proffesiynol; monitro, adolygu a gwerthuso; a datblygu’r cwricwlwm) yn rhoi eglurder o ran y tasgau allweddol sydd eu hangen ar gyfer arwain adrannau a phobl yn effeithiol. Roeddent yn cael eu hatgyfnerthu a’u defnyddio’n rheolaidd gan uwch arweinwyr i ddatblygu arweinwyr canol, a’u dwyn i gyfrif. Roedd cyfarfodydd arweinyddiaeth yn canolbwyntio ar ddatblygiad proffesiynol i gefnogi gallu arweinwyr canol i gwblhau’r tasgau hyn, yn ogystal â darparu cyfleoedd i rannu arfer dda.
Disgrifiad o natur y strategaeth neu’r gweithgarwch
Mae strategaeth wella’r ysgol yn cynnwys tair elfen benodol sy’n hanfodol i’w gilydd:
- hunanwerthuso
- cynllunio datblygiad
- monitro, adolygu a gwerthuso (MAG)
Hunanwerthuso
Mae’r ysgol wedi datblygu dogfen hunanwerthuso bwrpasol gan ddefnyddio canllawiau ‘Yr Adnodd Cenedlaethol: Gwerthuso a Gwella’ Llywodraeth Cymru a fframwaith arolygu Estyn. Er nad yw adroddiad hunanwerthuso yn ofynnol cyn arolygiad mwyach, mae uwch arweinwyr yn teimlo’i fod yn hanfodol i werthuso pob agwedd ar waith yr ysgol yn drylwyr i sicrhau bod y blaenoriaethau a fyddai’n effeithio fwyaf ar welliant ysgol, yn enwedig dysgu’r disgyblion, yn cael eu nodi’n briodol.
Caiff dogfen hunanwerthuso’r ysgol ei diweddaru bob tymor gan ystyried tystiolaeth o werthusiadau blaenorol y cynllun datblygu ysgol (CDY), gwerthusiadau presennol y CDY, blaenoriaethau cenedlaethol, MAG parhaus a barn rhanddeiliaid a gasglwyd yn ystod y flwyddyn. Wedyn, caiff cryfderau a meysydd i’w datblygu eu nodi, ac maent yn llywio dewis blaenoriaethau allweddol ar gyfer gwella. Mae dogfen hunanwerthuso’r ysgol yn cynnwys pum adran (dysgu ac addysgeg, cwricwlwm, cymorth i fyfyrwyr, cynhwysiant a thegwch, ac arweinyddiaeth) sy’n cael eu gwerthuso gan ddefnyddio nifer o gwestiynau allweddol.
Ar lefel adran, mae arweinwyr canol yn ystyried cyfres o gwestiynau gwerthusol yn canolbwyntio ar ddysgu ac addysgeg, y cwricwlwm ac arweinyddiaeth. Wedyn, maent yn nodi cryfderau a meysydd i’w datblygu allweddol ar gyfer pob adran ar hunanwerthusiad yr adran.
Cynllunio Datblygiad
Mae proses y cynllun datblygu ysgol (CDY) wedi’i strwythuro o gwmpas y blaenoriaethau gwella allweddol a nodwyd o ddogfen hunanwerthuso’r ysgol. Wedyn, ystyrir bod meini prawf llwyddiant, camau gweithredu, graddfeydd amser, pobl, tystiolaeth ac adnoddau / costau yn cefnogi gweithredu’r cynllun. I sicrhau bod blaenoriaethau’r CDY yn cyd-fynd â dogfen hunanwerthuso’r ysgol, ac wedi cael eu hystyried yn ofalus fel y maes i’w ddatblygu a fydd yn cael yr effaith fwyaf ar addysg disgyblion, caiff rhesymeg ei chynnwys ar gyfer pob blaenoriaeth ar y CDY. Bob tymor, mae uwch arweinwyr yn gwerthuso pob un o flaenoriaethau’r CDY y maent yn gyfrifol amdanynt yn erbyn y meini prawf llwyddiant a amlinellwyd ar ddechrau’r cylch, gan addasu, dileu neu ychwanegu camau gweithredu trwy gydol y flwyddyn academaidd.
Mae arweinwyr canol yn defnyddio hunanwerthusiadau eu hadran i nodi blaenoriaethau gwella allweddol ac yn defnyddio’r un dull i ffurfio cynlluniau datblygu adrannau.
Monitro, Adolygu a Gwerthuso
I gefnogi gwerthusiadau yn nogfen hunanwerthuso’r ysgol a’r CDY gyda thystiolaeth gadarn a chywir, mae’r ysgol wedi sefydlu proses sicrhau ansawdd amlhaen. Mae proses MAG yr ysgol yn cynnwys tair elfen, sef: adolygiadau dysgu, MAG dysgwyr a deallusrwydd meddal.
MAG Arweinwyr – Mae uwch arweinwyr ac arweinwyr canol yn ymgymryd ag ystod o weithgareddau MAG rheolaidd, sy’n canolbwyntio ar werthuso pob agwedd ar fywyd ysgol. Mae’r math o weithgareddau MAG yn amrywio, yn dibynnu ar y dystiolaeth y gofynnir amdani, ac fe gaiff y rhain eu cynllunio’n ofalus ar ddechrau pob cylch gwella i gyd-fynd â blaenoriaethau gwella. Mae MAG ar y cyd rhwng uwch arweinwyr ac arweinwyr canol yn cefnogi deialog broffesiynol barhaus ynglŷn â sut i werthuso a gwella dysgu.
Deallusrwydd Meddal – Mae uwch arweinwyr yn dibynnu ar ddeallusrwydd meddal i gefnogi hunanwerthuso. Gallai’r math hwn o MAG anffurfiol gynnwys galw i mewn i wersi neu sgyrsiau cyffredinol â gwahanol randdeiliaid. Mae’n galluogi pob un o’r arweinwyr i gael darlun anffurfiol o gryfderau’r ysgol a’i meysydd i’w datblygu, ac yn cefnogi ffurfio trywyddau ymholi allweddol y gellir mynd ar eu trywydd trwy ddwy elfen arall o MAG yr ysgol.
Adolygiadau Dysgu – Nod y drydedd elfen ym mhroses MAG yr ysgol yw gwerthuso addysgu a dysgu yn fforensig i gasglu darlun cywir o ansawdd yr addysgu ar gyfer adrannau a’r ysgol gyfan, yn ogystal â darparu cymorth datblygiad ar gyfer athrawon unigol. Cynhelir adolygiadau dysgu yn ystod y ddwy ffenestr chwe wythnos ar ddechrau’r hydref a’r gwanwyn. Mae’r adolygiadau hyn yn weithgareddau ffurfiol sy’n cynnwys proses pum cam. Caiff un dosbarth ar amserlen athro ei ddewis gan uwch arweinwyr i fod yn ffocws ar gyfer yr holl weithgareddau. I sicrhau cysondeb, caiff tasgau MAG eu cynnal ar y cyd ag arweinwyr canol sy’n arwain y broses, tra bod uwch arweinwyr yn cefnogi ac yn sicrhau ansawdd. Darparwyd dysgu proffesiynol ar gyfer arweinwyr i’w helpu i gynnal y tasgau MAG hyn yn effeithiol, a lluniwyd arweiniad cynhwysfawr ar gyfer pob gweithgaredd. Mae’r broses fel a ganlyn:
- Cam 1 – Hunanwerthuso Athrawon: Mae athrawon yn defnyddio pecyn cymorth hunanwerthuso wedi’i ddyfeisio gan yr ysgol i asesu effaith eu haddysgu ar ddysgu, gan ganolbwyntio ar y dosbarth a ddewiswyd. Mae athrawon yn ailedrych ar feysydd datblygu o gylchoedd blaenorol, hefyd. Cynhelir deialog broffesiynol rhwng yr arweinydd canol a’r athro i drafod hunanwerthuso, nodi cryfderau a meysydd i’w datblygu.
- Cam 2 – Adolygiadau Gwaith: Mae arweinwyr yn adolygu holl lyfrau / gwaith disgyblion yn y dosbarth ar y cyd gan ganolbwyntio ar briodoldeb y gweithgareddau (addysgu), ymatebion disgyblion i weithgareddau (dysgu), ansawdd yr adborth, a’r ymateb i adborth athrawon.
- Cam 3 – Trafodaethau â Dysgwyr: Mae sampl gynrychioliadol o bum disgybl yn cymryd rhan mewn trafodaeth ag arweinwyr. Mae cwestiynau’n asesu lefel disgyblion o ran caffael a chadw gwybodaeth, defnydd disgyblion o derminoleg pwnc, a gallu disgyblion i gymhwyso gwybodaeth.
- Cam 4 – Arsylwadau Gwersi: Mae arsylwi gwers am 30 i 60 munud yn gwerthuso effeithiolrwydd yr addysgu.
- Cam 5 – Adborth a Hyfforddi: Mae arweinwyr canol, wedi’u harsylwi gan uwch arweinwyr, yn darparu adborth yn seiliedig ar hyfforddi, gan ennyn athrawon i gymryd rhan mewn deialog fyfyriol. Cytunir ar y cyd ar gryfderau a meysydd i’w datblygu, gyda chynlluniau gweithgarwch dilynol gwahaniaethol.
Caiff canlyniad pob adolygiad dysgu ei ddogfennu mewn adroddiad unigol a’i rannu â’r athro, yr arweinwyr canol a’r uwch arweinwyr, a’r pennaeth. Mae arweinwyr yn defnyddio arddull werthuso ‘achos ac effaith’ i bwysleisio effaith yr addysgu ar ddysgu. Mae’r broses 5 cam yn rhoi darlun cyflawn / cyfannol o ansawdd y dysgu a’r addysgu, na fyddai un neu’r ddau weithgaredd MAG yn ei roi ar eu pen eu hunain.
Wedyn, defnyddir canfyddiadau pob adolygiad at ddau ddiben gwahanol:
- Yn gyntaf, mae arweinwyr canol yn gyfrifol am fynd i’r afael â meysydd datblygu athrawon unigol, gyda chymorth gan uwch arweinwyr, yn ôl yr angen. Caiff y gweithgareddau MAG a ddefnyddir ar gyfer gweithgarwch dilynol eu gwahaniaethu yn ôl cam datblygu unigol yr athro. Caiff y gweithgareddau gweithgarwch dilynol a’r amseroedd eu nodi ar yr adroddiadau adolygu dysgu unigol. Cynhelir cyfarfodydd wedi’u hamserlennu rhwng arweinwyr canol ac athrawon ar adegau allweddol yn ystod y flwyddyn academaidd i alluogi athrawon i fyfyrio ar eu cynnydd a darparu tystiolaeth i arweinwyr canol o’r cynnydd yn erbyn y camau datblygu penodol. Yn eu tro, mae uwch arweinwyr yn cyfarfod ag arweinwyr canol yn rheolaidd i drafod cynnydd unigolion ac adrannau o’r adolygiadau dysgu. Darperir cymorth gan arweinwyr canol ac uwch arweinwyr i unigolion y mae angen mwy o gymorth arnynt i wneud cynnydd yn erbyn eu pwyntiau datblygu a nodwyd. Yn olaf, cynhelir cyfarfod rhwng y pennaeth a’r penaethiaid adrannau ar ddiwedd y flwyddyn academaidd i drafod effaith cymorth a her yr arweinydd canol i athrawon, ac effeithiolrwydd unrhyw ddysgu proffesiynol adrannol a ddarperir.
- Yn ail, mae’r dirprwy bennaeth sy’n gyfrifol am welliant yr ysgol, yn creu adroddiad cryno trwy ddefnyddio holl ganfyddiadau’r adolygiadau dysgu, gan amlygu cryfderau a meysydd i’w datblygu a gwerthusiad parhaus o’r broses i sicrhau ei fod yn parhau i fod yn hynod effeithiol. Defnyddir y crynodeb hwn i ddiweddaru’r CDY a dogfen hunanwerthuso’r ysgol. Rhoddir adborth cyffredinol i bob un o’r staff, ac eir i’r afael â phryderon trwy ddysgu proffesiynol, cyngor neu nodiadau atgoffa. Gallai rhai meysydd i’w datblygu gael eu nodi ar gyfer cynlluniau datblygu yn y dyfodol. Caiff arferion unigolion neu adrannau effeithiol eu rhannu gyda chydweithwyr, hefyd.
Pa effaith y mae’r gwaith hwn wedi’i chael ar y ddarpariaeth ac ar safonau dysgwyr?
O ganlyniad i brosesau hunanwerthuso a MAG fforensig a thrylwyr, gall arweinwyr werthuso’n gywir. Ar ôl hynny, maent wedi dod yn fedrus o ran nodi blaenoriaethau gwella priodol a chamau penodol ar gyfer sicrhau gwelliant. Mae monitro cynlluniau gwella’r ysgol ac adrannau, yn cynnwys mynd ar drywydd adolygiadau dysgu unigol, wedi arwain at welliannau sylweddol mewn addysgu a dysgu.
Mae gweithredu prosesau clir ar gyfer gwella’r ysgol, dan arweiniad arweinwyr canol tra bydd uwch arweinwyr yn eu cefnogi ac yn sicrhau eu hansawdd, wedi cryfhau rôl arweinwyr canol yn sylweddol yn Ysgol Sant Julian. Mae pob un o’r arweinwyr canol yn meddu ar ddealltwriaeth gynhwysfawr o gryfderau a meysydd i’w datblygu eu hadran erbyn hyn. Mae hyn wedi gwella’u gallu i fonitro, adolygu a gwerthuso’u hadrannau, gan arwain at osod camau effeithiol ar gyfer gwella. Yn ychwanegol, maent yn fwy hyderus o lawer yn trafod eu gwaith gyda rhanddeiliaid erbyn hyn. Wrth i arweinwyr canol ddod yn fwy atebol ac wedi’u grymuso, maent wedi dod yn fwy allweddol o ran gyrru gwelliannau’r ysgol a sicrhau safonau uchel ar draws yr ysgol.
Sut ydych chi wedi rhannu eich arfer dda?
Mae’r ysgol wedi rhannu’r arfer hon gyda’r awdurdod lleol, y consortiwm ac ysgolion eraill trwy gyfarfodydd rhwydwaith a thrafodaeth broffesiynol.